ارگونومی چیست؟
تعـريف رسمـي ارگونومـي كه به وسيله انجمن ملي ارگونومـي «IEA» تاييد شده است به شرح زير مـي‌باشد: ارگونومي یا «فاكتورهاي انساني» اصول علمـي مرتبط با فهم تعامل بيـن انسان و سـاير عنـاصر يـك سيستم است و همچنین حـرفه‌اي اسـت كـه شامل تئوري‌ها، اصول و داده‌ها و روشها براي طراحي مطابق با بهينه‌سازي آسـايـش و رفـاه افـراد و عملـكرد كـامـل سيستم مـي‌باشـد.
بيماري‌هاي مـهمـي كه در زمينه ارگونومـي مـطرح است، ناتـوانايي‌هاي جـراحتي شـديد اسـت كه شامـل صدمـات اسكـلتي ـ ماهيـچه‌اي و سيستم عصـبي مـي‌باشـند و از در معرض قرار گرفتن ضرباتي مثل حركات مربوط به مچ و كمر، به صورت تكـراري بـه وجـود مـي‌آيند. اين صـدمات يا كـارهايي كه با دست انجام مـي‌شوند و در دفاتري كه كارها به صورت اتوماتيك انجام مـي‌شود رايج هستند كه بيشتر به دلايل زير مـي‌باشد:
حالتهاي بد بدني
حالتهاي بدني ثابت
نياز به نيروي زياد از حد براي انجام كار
حركات تكراري با تعـداد زيـاد
مدت زمان ناكـافي براي استـراحت بين حركـات تكراري ارتعاشات دمای سرد
امروزه با توجه به ماشيني شدن زندگي اغلب افراد، عوامل آسيب رساني شغلي نيز دستخوش تغييرات فراواني شده‌اند. به عنوان نمونه بسياري از باربـرداري‌هاي سنـگين تـوسـط ماشينها صـورت گـرفته و كاركنان مجبور به انـجام چنين فعاليتهايي نيستند. امـا از سـوي ديگر همين زنـدگي صنعتي، انسان را در معرض آسيبهاي جـديدي قـرار داده اسـت كــه از آن جمـله مـي‌تـوان به حفظ حالتهاي بدني ثابت طولاني مدت كه بعضاً با حفظ اجسام خــارجي در دست نيز همراه‌اند اشاره نمود.
برخي مشكلات معمول در صنايع شامـل :
- طـراحي نامنـاسب محـل كـار
- عـدم انطباق بين قابليتهاي كـارگر و الزامات شغلي
- وجود محيط كار و مشاغل زيان‌آور
- طراحي نامناسب سيستم انسان – ماشين برنامـه‌هاي ضعيف مديـريت مـي‌باشد
اين مشـكلات منجـر به ايجاد مخاطرات در محل كار، ضعف سلامتي كارگران، صدمات ناشي از كار با تجهيزات، معلوليتها و در عوض كاهش بهره‌وري كارگر و كيفيت توليد و افزايش هزينه مـي‌شود. كـاربرد مـوثـر ارگـونومي در طـراحي سيستم كـاري مـي‌تواند تـعادلي را بين ويژگي‌هاي كـارگـر و نيـازهاي شغلي او برقـرار كند. اين علم، گستره وسيعـي را در زمينه طـراحي كـار، ابـزار، تجـهيزات، ماشين‌آلات، ايستگـاه كـار و سيستمـها در مـوارد مخـتلف صنعتي، آموزشي، ورزشي و غيره در بر می‌گيرد. هدف ارگونومـي آن است كه در طراحي ابزار و وسايل كار و سيستمهاي فني و توليدي نيز در طراحي محيط كار، نيازها و خصوصيات جسمـي و روحي انسانها در نظر گرفته شود تا در عين نيل به افزايش بازدهي توليد، به سلامت و بهداشت و راحتي انسانها نيز به بيشترين حد توجه شده باشد. ارگـونـومـي داراي اهـدافـي چـون بهـبود بهره‌وري، سلامتی، ايمني و آسـايش مردم و افزايـش كـارآيـي متقابل سيستمهاي انسان- ماشين- محيط است.
انواع اقدامات آرگونومی:
به طور کلی اقدامات آرگونومی به تغییراتی گفته می شود که منجر به بهبود تطابق بین نیازمندی های کار توانایی های کارگران می گردد. معمولا گزینه های زیادی برای اصلاح یک وظیفه جابجایی دستی خاص وجود دارد و باید دید کدام گزینه برای یک کار خاص مناسب تر است. به طور کلی دو دسته از اقدامات آرگونومی از دید کارشناسان طب کار و بهداشت حرفه ای وجود دارد و باید دید کدام گزینه برای یک کار خاص مناسب تر است. به طور کلی از دیدگاه کارشناسان طب کار و بهداشت حرفه ای دو دسته از اقدامات آرگونومی وجود دارد:
اقدامات مهندسی
اقدامات مدیریتی- اجرایی
اقدامات مهندسی از دید طب کار: این اقدامات شامل مرتب کردن مجدد، اصلاح کردن، طراحی مجدد، فراهم کردن یا جایگزنی ابزارها، تجهیزات، پستهای کار، بسته بندی، قطعات، فرایندها محصولات یا مواد است.
اقدامات مدیریتی اجرایی: باید نحوه انجام یک کار را توسط دیگران مختلف مشاهده کرد تا ایده هایی را برای اصلاح روش ها و یا سازمان دهی کار پیدا نمود.
کارشناسان بهداشت حرفه ای اقدامات زیر را مد نظر قرار میدهند:
وظایف سنگین را با وظایف سبک تر جایگزین کنند.
با ایجاد تنوع در کارها، تکرار یک فعالیت را که منجر به استفاده بیش از حد از یک گروه عضلات می شود را حذف یا کاهش دهند.
برنامه کاری و سرعت کار را تنظیم کنند.
زمان استراحت کافی را در نظر بگیرند.
کار را طوری اصلاح کنند به نحوی که کارگران کار را در محدوده ناحیه قدرتی خود انجام دهند.
راهکار های مدیریتی-اجرایی از قبیل گردش شغلی می تواند مواجهه کارگران با ریسک فاکتورها را با محدود کردن زمان مواجه با یک وضعیت مشکل زا را کاهش دهد
اصلاحات ارگونومی :
بخش اول: این مبحث راه کارهایی را برای بلند کردن، پایین آوردن، پر یا خالی کردن ارائه می کند. که این قسمت زیر نظر کارشناسان طب کار و بهداشت حرفه ای به موارد زیر تاکید می شود:
کاهش فاصله دسترسی و خم شدن
کاهش استرس وارده به کمر و شانه
کاهش تلاش و نیروی لازم برای انجام وظایف کاری
بخش دوم: راهکارهایی برای جابجایی دستی مواد ایجاد می کند که در این قسمت به موارد زیر تاکید می شود:
بهبود گیرش دستی
کاهش فشار تماس دستی برشانه ها و دست ها
بخش سوم: روش های جایگزین را برای جابجایی دستی ارائه می کند:
استفاده از ابزارها
استفاده از تجهیزات غیربرقی
استفاده از تجهیزات برقی
راهنمای مدیران طب کار و بهداشت حرفه ای برای بلند کردن ایمن:
جریان کار را طوری طراحی کنید که از بلند کردن غیر ضروری اجتناب گردد.
کار را طوری سازمان دهی کنید که نیازمندی فیزیکی و سرعت کار به تدریج افزایش یابد.
فاصله بار از بدن را به حداقل برسانید.
بار پالت ها را در ارتفاعی قراردهید که در ناحیه قدرتی فرد باشد.
از برداشتن و یا گذاشتن دستی بار از روی کف اتاق خودداری کنید.
مواد یا کالاها را بر روی سطح زمین قرار ندهید.
مواد را برای دسترسی آسان برروی پالت ها قرار دهید. برای برداشتن یا گذاشتن کل مواد روی پالتها از لیفتراک استفاده کنید.
هرجا که امکان پذیر باشد از وسایل مکانیکی استفاده کنید.
مواد سبک یا موادی که به ندرت برداشته می شوند را بر روی کف کارگاه قرار دهید.
از طراحی وظایف کاری که مستلزم بلند کردن یا نگهداشتن مواد توسط کارگر برروی زمین یا از روی آن است خودداری کنید.
از حرکات کششی به عنوان بخشی از برنامه جامع آرگونومی استفاده کنید. اما این گونه اقدامات نباید جایگزین راه کارهای مهندسی و یا مدیریتی-اجرایی گردد.
به برچسب های موجود روی بسته ها جعبه ها دقت کنید.
از کفش مناسب برای جلوگیری از افتادن یا لغزیدن استفاده کنید.
اگر از دستکش استفاده می کنید اندازه آن متناسب باشد بشته به جنس دستکش نیروی بیشتری برای گیرش و نگهداشتن اشیا لازم است. به عنوان مثال پوشیدن یک جفت دستکش عایق گرما می تواند قدرت گیرش را تا حدود 40 درصد کاهش دهد.